Gemi Adamlarının İşçilik Alacakları: Hukuki Çerçeve, Mevzuat ve Uygulamalar
Gemi adamları, denizcilik sektörünün vazgeçilmez unsurlarından biridir ve çalışma koşulları özel hukuki düzenlemelere tabidir. Bu rehberde, gemi adamlarının işçilik alacaklarına ilişkin haklarını ulusal mevzuat ve uluslararası sözleşmeler çerçevesinde detaylıca inceliyoruz.
1. Gemi Adamlarının Hukuki Statüsü
Gemi adamlarının çalışma hakları, 854 sayılı Deniz İş Kanunu ile düzenlenmektedir. Bu kanun; ücret, fazla mesai, tazminat ve iş güvencesi gibi konuları kapsar. Ayrıca, Türkiye’nin taraf olduğu ILO Denizcilik Çalışma Sözleşmesi (MLC 2006) de gemi adamlarının haklarını güvence altına alır.
Hangi Gemilerde Hangi Mevzuat Uygulanır?
- Türk Bayraklı Gemiler: Deniz İş Kanunu geçerlidir.
- Yabancı Bayraklı Gemiler veya 100 Gros Ton Altındaki Türk Gemileri: Deniz İş Kanunu uygulanmaz. Bu durumda Türk Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu hükümleri devreye girer.
2. Gemi Adamlarının İşçilik Alacakları
a. Çalışmaya Bağlı Alacaklar
Ücret ve Fazla Mesai
- Ücretler en geç 1 aylık periyotlarla ödenmelidir.
- Döviz cinsinden ücret ödemesi mümkündür.
- Fazla mesai ücreti, normal ücretin %25 fazlası olarak hesaplanır (kara çalışanlarında bu oran %50’dir).
- Haftalık çalışma süresi 48 saati aşarsa fazla mesai hakkı doğar.
Dinlenme ve Tatil Ücretleri
- Her 7 günlük çalışmada 1 tam gün dinlenme hakkı vardır.
- Dinlenme hakkı kullanılmazsa hafta tatili alacağı (1 günlük ek ücret) doğar.
- Ulusal bayram ve genel tatillerde çalışılırsa UBGT alacağı (1 günlük ek ücret) ödenmelidir.
b. Feshe Bağlı Alacaklar
Kıdem Tazminatı
- En az 1 yıl çalışan ve işveren tarafından haksız fesih edilen gemi adamı kıdem tazminatı alır.
- 6 aylık sözleşmelerde, arka arkaya 2 sözleşme varsa kıdem hakkı doğabilir.
- İşçinin kendi isteğiyle ayrılmasında genellikle ödenmez, ancak emeklilik, sağlık veya askerlik gibi istisnalar geçerlidir.
İhbar Tazminatı
- İş sözleşmesinin feshinde kanuni ihbar sürelerine uyulmazsa tazminat ödenir.
- İhbar süreleri, çalışma süresine göre değişir.
Yıllık İzin Ücreti
- 1-5 yıl kıdem: 15 gün
- 5-10 yıl kıdem: 20 gün
- 10+ yıl kıdem: 30 gün
- Kullanılmayan izinler, fesih durumunda ücret olarak ödenir.
3. Hukuki Yollar ve Uyuşmazlık Çözümü
- İş Mahkemeleri: İşçilik alacaklarına dair davalar açılabilir.
- Arabuluculuk: İş hukuku uyuşmazlıklarında zorunludur.
- Uluslararası Çalışanlar: Yetkili mahkeme, iş sözleşmesindeki hükümlere göre belirlenir.
Sonuç
Gemi adamlarının işçilik hakları, hem ulusal hem de uluslararası mevzuatla koruma altındadır. Hakların etkin şekilde kullanılabilmesi için hukuki destek alınması önemlidir.
Av. Mertcan Turan
📍 İzmir Hukuk Bürosu
📞 0530 117 28 77
📧 mertcanturan@izmir.av.tr
🔗 Kaynak: HukukiHaber.net
